Zabiegi psychomanipulacyjne w Internecie stają się normą. Znajdujemy takie próby zarówno na stronach www, jak i w czasie pogaduszek w kawiarenkach internetowych. Stosuje się tu szereg metod po części wykorzystywanych w reklamie. Najlepszą obroną przed psychomanipulacją jest dostarczenie rzetelnej wiedzy z zakresu edukacji medialnej. Pozostawienie ucznia sam na sam z technologią informacyjną, bez ukazania mechanizmów kształtujących ułudę stwarza warunki do psychomanipulacji. Przy obecnych możliwościach  łatwo jest wykorzystać media do atakowania procesów spostrzegania, tworząc złudzenia wzrokowe stwarzające iluzję, iż rzeczywistość jest odmienna aniżeli jest naprawdę. Charakterystyczne dla tych iluzji jest niezwykłe uporządkowanie i wewnętrzna spójność. Przedmiotem ataku może być pamięć, kiedy poprzez specjalne sugestie modyfikuje się doświadczenie odbiorcy. Z pomocą mediów można także modyfikować procesy myślowe, wykorzystując potocznie występujące błędy myślowe, takie choćby jak tendencja do interpretowania współzmienności jako dowodu związku przyczynowo-skutkowego. Ten sposób jest chętnie wykorzystywany przy propagowaniu idei sprzecznych z zasadami humanizmu. Internet będąc transferem myśli, wymiany poglądów łatwo daje się wykorzystać do manipulacji procesami emocjonalno-motywacyjnymi.

Obrona przed manipulacjami w Internecie wymaga stosowania w szkole a szczególnie na lekcjach informatyki technik wytwarzających refleksję, co pozwala na analizowanie uzyskiwanych informacji z różnych punktów widzenia. 

Długotrwała praca dziecka z komputerem prowadzi do różnych form uzależnień. Uzależnienie początkowo jest niezauważalne. Z czasem, kiedy się rozwinie, zaczyna powodować wyraźne szkody. Pierwszą z nich jest postępująca izolacja. Uzależniony od komputera młody człowiek nawet nie szuka związków z innymi ludźmi - szybko potrzebę tą spełnia maszyna. W końcu zaczyna mieć do niej stosunek emocjonalny. Nie potrafi już normalnie komunikować się z innymi ludźmi. Traci z nimi wszelkie związki emocjonalne, całe jego życie rozgrywa się z dala od  świata rzeczywistego. Może np. przesuwać się po ścieżce gier, uczestniczy w giełdzie komputerowej, na której owe gry kupuje, potem je wymienia, w domu bawi się nimi, a przez Internet o nich rozmawia. Osoby uzależnione od komputera okazują duży lęk przed kontaktami z innymi ludźmi, czasami ukrywając to, okazują innym pozory swojej wyższości. Jednak problemy z izolacją nasilają się na ogół na poziomie szkoły średniej. Długotrwała praca z komputerem w sieci powoduje, że uczeń zaczyna rozładowywać wszystkie swoje napięcia poprzez maszynę. Kolejnym krokiem na drodze uzależniania jest poczucie bezpieczeństwa tylko przy komputerze.

Droga uzależnienia jest początkowo mało widoczna. Symptomami są coraz gorsze wyniki w nauce, niechęć do kontaktów bezpośrednich z rówieśnikami, przekładanie coraz to nowych obszarów dotychczasowej aktywności nad prace z komputerem. Niestety dostrzegamy uzależnienie dopiero wówczas, gdy uczeń odczuwa potrzebę przymus grania w grę czy np. poruszania się po komputerowej sieci Internet. Potem zaczyna bagatelizować szkody, jakie wyrządza sobie i otoczeniu. Pojawiają się rozkojarzenie, zaburzenia pamięci, lekceważenie innych spraw. Szybko zamierają przyjaźnie dziecięce i komputer zaczyna wystarczać za wszystko czym zwykle wypełnione jest życie.

Zwiększanie dostępu społeczeństwa do technologii informacyjnej zwiększać będzie zagrożenie uzależniania się od komputera. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że zdecydowaną większość społeczności internetowej w Polsce już dziś stanowią ludzie młodzi, którzy nie przekroczyli 25 lat. Próg wiekowy będzie się jeszcze obniżał w miarę wzrostu liczby komputerów w szkołach, co oznacza wzrost zagrożeń w zakresie uzależnień. Dziś głównym obszarem uzależnień w Polsce są gry komputerowe, programowanie oraz kontakty interpersonalne w sieci komputerowej. Prowadzone badania na temat roli i miejsca komputera w polskiej szkole wykazują, że uczeń posiadający własny komputer w domu przeciętnie przesiaduje przy nim około 3,5 godziny. Jest to wprawdzie mniej niż mówią statystyki o jego rówieśnikach w USA, ale i tak patrząc z punktu widzenia całego czasu jakim uczeń dysponuje jest to bardzo dużo.  

Odwrotnością uzależnienia jest komputerofobia. Zjawisko to spowodowane jest powstaniem dysonansu pomiędzy koniecznością opanowania umiejętności pracy na komputerze, a barierą niemożności jej nauczenia. Jedną z przyczyn, która leży u podłoża komputerofobii jest to, że postęp techniczny, tendencja do instalowania coraz nowszych programów i urządzeń powoduje uczucie, że sztuczna inteligencja jest postrzegana, jako więcej warta niż sam człowiek (B. Siemieniecki, 2000).

Wśród wielu innych patologii występujących w wyniku stosowania technologii informacyjnej możemy wymienić:

• problem przemocy w Internecie,
• piractwo i hackerstwo,
• szerzenie informacji pornograficznych,
• prezentowanie obrazu kobiety wampa,

Ze względu na duży zakres problemów związanych z powyższymi patologiami oraz zaprezentowaniem ich przy innej okazji[2] poprzestanę na ich wyliczeniu.

PODSUMOWANIE

Internet to medium przenoszące w inny wymiar komunikację międzyludzką. W sieci można znaleźć ogromne ilości informacji. Od aktualnych wiadomości z dowolnego miejsca świata do szczegółowych treści interesujących jedynie wąskie grono specjalistów.

Oprócz niezaprzeczalnych korzyści z rozwoju Sieci, należy wspomnieć o negatywnych aspektach jej stosowania. Szczególnie dziś ma to znaczenie, gdy stoimy przed masowym wprowadzeniem komputerów do szkół.

Ogromna ilość informacji zawartych w Internecie nie koreluje niestety z ich jakością. Nigdy nie można być do końca pewnym znalezionych treści. Nawet największe agencje informacyjne dotknięte zostały atakami hakerów, którzy zmieniali zawartość ich serwisów. Szybki rozwój elektronicznego biznesu prowadzi do coraz częstszych aktów sprzedaży danych osobowych oraz innych przestępstw z wykorzystaniem Sieci. W końcu długotrwałe korzystanie z niej może przerodzić się w stan, który określamy jako uzależnienie się od Internetu.

Uzależnienie od sieci nie jest stanem jednorodnym, przejawia się różnymi zespołami zachowań:

• Uzależnienie cyberseksualne - oglądanie, kupowanie czy kopiowanie na swój dysk pornografii sieciowej
• Elektroniczny hazard - przeznaczanie czasu i środków w gry sieciowe, aukcje, zakłady
• Przeładowanie informacjami - nadmierne gromadzenie i przeglądanie danych z Internetu
• Uzależnienie od komputera - obsesyjne granie w sieci

Wraz z coraz większym rozwojem i powszechnością stosowania technologii informacyjnej te zagrożenia będą coraz większe, jeżeli nie zadba się o odpowiednie kształcenie korzystających, a w szczególności dzieci i młodzieży.

Bardzo dużą rolę mają do spełnienia nauczyciele informatyki w szkole, którzy powinni uświadomić uczniom, że komputer ma służyć człowiekowi. Nauczyciele powinni uświadomić rodzicom i dzieciom, że należy korzystać z mediów w  sposób rozsądny i przemyślany. Istnieje pilna potrzeba prowadzenia kampanii na rzecz etyki w Internecie. Teraz na starcie mamy szanse nie popełnić błędów, które stały się udziałem krajów Europy Zachodniej i USA.

Wnioski końcowe:

1. W polskiej edukacji należy potraktować priorytetowo problemy patologii spowodowanej technologią informacyjną.
2. W kształceniu, dokształcaniu nauczycieli wprowadzić blok pedagogiczny, w którym omawiane będą sposoby radzenia sobie nie tylko z informatyką ale także z problemami patologii związanych z technologią informacyjną.   
3. Powołać przy Ministrze Edukacji Narodowej komisję do spraw połączenia treści edukacji informatycznej z treściami edukacji medialnej. Szczególnie ma to znaczenie dla poprawnego procesu wychowania w szkole podstawowej i gimnazjum.
4. Przy ocenie nauczycieli należy brać pod uwagę jego kompetencje w zakresie wychowania.
5. Stworzyć warunki do permanentnego diagnozowania szkoły pod kątem patologii związanych z technologią informacyjną.

profesor dr hab. Bronisław Siemieniecki

Bibliografia

• Baudrillard J., (1994) Świat wideo i podmiot fraktalny. W: A. Gwóźdź (red), Po kinie?... Audiowizualność w epoce przekaźników elektronicznych. Universitas, Kraków.
• Cialdini R., (2000) Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
• Gajda J., Juszczyk St., Siemieniecki B., Wenta K., (2002) Edukacja medialna. Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna, Wyd. A. Marszałek, Toruń.
• Hołys B., (1998) Przestępczość drugiej połowy XX wieku, Warszawa.
• Bp Lepa A., (1998) Pedagogika mass mediów. Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
• Lewowicki T., Siemieniecki B., (2002) Rola i miejsce technologii informacyjnej w okresie reform edukacyjnych w Polsce. Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna, Wyd. A. Marszałek, Toruń.
• Siemieniecki B., (2000) Komputerofobia negatywna reakcja na technologię komputerową. W: red. B. Siemieniecki, J. Buczyńska, Komputer w rewalidacji. Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna, Wyd. A. Marszałek, Toruń.
• Siemieniecki B., (1998) Kognitywistyka a media. Obszary cywilizacyjnych zagrożeń i możliwości. Kognitywistyka i Media w Edukacji, t. I, nr 1.
• Siemieniecki B., (1997 i następne wydania) Komputer w edukacji. Podstawowe problemy technologii informacyjnej, Toruń.
• Siemieniecki B., (1994 i następne wydania) Komputery i hipermedia w procesie edukacji dorosłych.
• Siemieniecki B., (2002) Technologia informacyjna w polskiej szkole. Stan i zadania, Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna, Wyd. A. Marszałek, Toruń (2002 wydanie I), (2003 wydanie II).
• Siemieniecki B., (2002) (red.) Technologia informacyjna w polskiej edukacji. Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna, Wyd. A. Marszałek, Toruń.
• Tekst stanowi fragment ksiązki: B. Siemieniecki, Technologia informacyjna w polskiej szkole. Stan i zadania, Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2003. 

żródło: Scholaris